Op zaterdag 22 februari 2020 zal psycholoog en filosoof dr. Esteban Rivas een cursusdag organiseren over vissen, dieren die voor de meeste mensen behoorlijk onbekend zijn. Vissen waren de eerste gewervelde dieren, dieren die een wervelkolom hebben. Er bestaan tienduizenden verschillende vissoorten, van haaien en roggen, guppies en poetsvissen, tot en met karpers, cichliden en zalmen. Vissen vallen ook onder de “productiedieren” en worden massaal gevangen of gekweekt voor menselijke consumptie. De aard van deze dieren is lange tijd onbekend geweest en men dacht dat ze enorm zouden verschillen van zoogdieren. In de afgelopen decennia zien we dat de wetenschap meer interesse begint te krijgen voor de intelligentie en het gevoelsleven van vissen. Uit nieuw onderzoek blijkt dat deze dieren helemaal niet zoveel van zoogdieren verschillen en dat ook vissen een prima intelligentie en een interessant gevoelsleven hebben. Zo blijken sommige vissen, zoals guppies, in staat te zijn om te tellen. Weer andere vissoorten zijn net als mensen ontvankelijk voor optische illusies. Vissen hebben een prima lange termijn geheugen en kunnen zich op verschillende manieren goed oriënteren bij het navigeren in de ruimte. Sommige vissen kunnen voorwerpen als werktuigen gebruiken. Zo zijn schuttersvissen in staat om een straal water tegen een prooi boven het water te schieten, waardoor deze in het water valt en gebruiken daarbij allerlei berekeningen. En recent is duidelijk geworden dat zelfs kleine poetsvissen zichzelf kunnen herkennen in een spiegel, iets wat tot dan toe alleen was gebleken bij mensapen, dolfijnen, olifanten en eksters. Nieuwe studies geven aan dat het brein van vissen structuren en stoffen bezit die vergelijkbaar zijn met die van zoogdieren en vogels en die verantwoordelijk zijn voor gevoelens en emoties. Het sexleven van vissen kan allerlei vormen aannemen en zo bestaan er hermafrodieten: vissen die gelijktijdig of achtereenvolgens mannelijk of vrouwelijk zijn. Ouderlijke zorg blijkt bij een kwart van alle vissoorten voor te komen. Deze cursusdag zal U dan ook nader kennis laten maken met de intelligentie en de gevoelens van deze zwemmende mededieren.
Onderwerpen: Taxonomie en evolutie vissen. Basale cognitie. Optische illusies. Numerieke vermogens. Tijd waarneming en lange termijn geheugen. Ruimtelijke cognitie. Werktuig gebruik. Zelfbewustzijn. Herkenning van individuen. Sociaal leren en samenwerking. Misleiding. Het gevoelsleven: het vissenbrein. Pijn bij vissen. Angst en stress. Sociaal leven. Auditieve communicatie. Sexleven. Ouderlijke zorg. Speelsheid bij vissen?
Dit boek geeft een leuk overzicht van de intelligentie en het gevoelsleven van vissen en is in 2018 in Nederlandse vertaling verschenen bij uitgeverij Meulenhoff onder de titel “Het geheime leven van vissen.”
Omschrijving: We beginnen met een kort overzicht van de evolutie en indeling van vissen in beenvissen, kraakbeenvissen en kaakloze vissen. Hoe is de levensverwachting in het wild van de meest bekende vissoorten? Vervolgens kijken we naar studies omtrent basale vermogens zoals het leren van onderscheid. Ook behandelen we onderzoek naar de vatbaarheid van vissen voor optische illusies. Waaruit bestaan de numerieke vermogens van vissen, kunnen ze tellen? Hoe goed is het lange termijn geheugen van vissen? Kunnen goudvissen maar een paar seconden iets onthouden? Wat er is bekend over hun ruimtelijke cognitie, hebben ze een cognitieve kaart van de omgeving in hun hoofd? Welke rol speelt daarbij de laterale lijn van vissen en het vermogen om electrische veranderingen waar te nemen bij haaien en roggen? Hoe vinden zalmen de weg terug naar hun geboorteriviertjes om daar te gaan paren? Kunnen vissen ook voorwerpen als werktuigen gebruiken? Hoe vangen schuttersvissen hun prooi door water te spugen? Hebben vissen ook een vorm van zelfbewustzijn? Kunnen ze hun eigen geur onderscheiden van de geur van anderen? En hoe gedragen reuzenmanta’s en poetslipvissen zich voor een spiegel? Hoe herkennen vissen elkaar als individu? Leren Siamese kempvissen en cichliden iets over een soortgenoot als zij deze met een ander zien vechten? Hebben ze een begrip van rangorde in de groep? Hoe leren vissen door sociale observatie van een ander? Gebruiken ze verschillende rollen bij gezamenlijke jacht? Misleiden poetsvissen soms hun klanten in hun eigen voordeel? En gedragen mannelijke tandkarpers zich bedrieglijk over hun voorkeur voor vrouwelijke soortgenoten als er een andere mannelijke karper aanwezig is? Hoe trekken vissen de aandacht van mensen? We zullen ook nieuw onderzoek behandelen naar de hersenen van vissen, waaruit blijkt dat zij hersenstructuren hebben die equivalent zijn aan die van zoogdieren, bijvoorbeeld in plaats van een neocortex of hersenschors hebben ze een pallium met een vergelijkbare werking. Ook hebben vissen een hypothalamus en verschillende structuren in het pallium die te maken hebben met gevoelens en emoties. Welke gevoelens en emoties hebben vissen dan? We behandelen het recente onderzoek naar pijn bij vissen, waarbij we ook het nog steeds voortdurende debat daarover zullen bespreken. Bestaat er ook angst bij vissen en kalmeren ze door aanraking? Wat voor vormen van sociaal leven zien we bij vissen? Genieten ze van aanraking? Waaruit bestaat het soms verrassende sexleven van vissen? Is er ouderlijke zorg bij vissen? En zien we ook speelsheid bij vissen?
Voor wie? De cursusdag is geschikt voor iedereen die meer wil weten over de intelligentie en het gevoelsleven van vissen. Daarnaast is de cursusdag ook zeer geschikt voor mensen die professioneel met dieren werken en voor studenten van verschillende opleidingen. Een specifieke vooropleiding is niet vereist. Wel is het handig als men passief Engels kan begrijpen, aangezien niet alle filmpjes die zullen worden getoond ondertiteld zijn. Alle deelnemers krijgen na afloop een persoonlijk certificaat van deelname. Tenslotte is er geen voorwaarde om vegetariër of veganist te zijn om deel te kunnen nemen aan deze cursusdag. Iedereen is welkom.
Kosten. Deelname aan de cursusdag kost 65 euro. Dit onderwijs is per 2020 BTWvrij.
Korting voor minder draagkrachtigen. Voor minder draagkrachtigen, dat wil zeggen, mensen die moeten rondkomen van een inkomen rond het sociale minimum, bestaat er een speciale korting. Men betaalt dan 20 euro voor deelname aan deze cursusdag.
Datum en tijden. De cursusdag wordt gegeven op zaterdag 22 februari 2020. De dag begint om 11.30 en eindigt om 16.30 uur. De cursusdag wordt zonder lunch gegeven.
Locatie: Hoofdgebouw universiteit, De Boelelaan 1105 te Amsterdam. Deze locatie is goed te bereiken met auto en openbaar vervoer. Gratis parkeren is mogelijk op de Gustav Mahlerlaan en de A.J. Ernstlaan.
Aanmelden: U kunt zich eenvoudig opgeven door een emailbericht te sturen naar estebanyes@gmail.com of door onderstaand formulier in te vullen en te verzenden. U krijgt dan een emailbericht toegestuurd met daarin alle praktische details en een factuur voor Uw administratie.
Men kan zich nog inschrijven voor deelname aan deze cursusdag tot en met de dag van aanvang, dus tot en met 22 februari 2020.
Na cursussen over de intelligentie van mensapen, honden en vogels, heeft dr. Rivas een cursus opgezet over de intelligentie en het gevoelsleven van dieren waar eigenlijk nog maar weinig over bekend is en waarover pas de afgelopen jaren nieuw wetenschappelijk onderzoek wordt verricht. De cursus vindt plaats in Amsterdam en zal op zaterdagen 6 en 13 april 2019 worden georganiseerd. Op de eerste cursusdag zullen we ons richten op kippen, runderen, varkens, paarden, geiten en schapen. De tweede cursusdag zal volledig gewijd zijn aan vissen. Voor de meeste mensen zijn al deze dieren behoorlijk onbekend en heeft men vaak geen idee dat ze individuen zijn met een behoorlijke intelligentie en een boeiend gevoelsleven. Vaak ‘ontmoeten’ mensen deze dieren alleen als ze op hun etensbord liggen. Ook voor wetenschappers waren deze dieren lange tijd niet interessant, omdat men dacht dat ze maar een heel beperkte intelligentie of cognitie zouden hebben. De laatste jaren zien we echter een grote toename aan onderzoek van deze dieren, met soms verrassende resultaten. Zo blijken paarden, varkens en geiten net als honden een goed begrip te hebben van de communicatie van mensen en letten ze op de aandacht van de mens wanneer ze bijvoorbeeld diens hulp willen inroepen. Kuikens en sommige vissen blijken in staat te zijn om te tellen of te rekenen. Schapen en koeien kunnen goed verschillende gezichten van elkaar onderscheiden, waarvan men tot dan toe dacht dat dat een uniek menselijk vermogen was. Schuttersvissen zijn in staat om een straal water tegen een prooi boven het water te schieten, waardoor deze in het water valt en gebruiken daarbij allerlei berekeningen. Paarden en geiten zijn in staat om de emoties in verschillende menselijke gezichtsuitdrukkingen te begrijpen. Hennen blijken bezorgd om het welzijn van hun kuikens. En heel recent is duidelijk geworden dat ook paarden en zelfs kleine poetsvissen zichzelf kunnen herkennen in een spiegel, iets wat tot dan toe alleen was gebleken bij mensapen, dolfijnen, olifanten en eksters. Tijdens deze cursus krijgt U dan ook een nadere kennismaking met deze dieren doordat we de uitkomsten zullen behandelen van wetenschappelijk onderzoek naar hun intelligentie en gevoelsleven. Het zal in deze cursus niet gaan om onderzoek naar het welzijn van deze dieren die vaak worden ingezet als productiedieren, of om studies die proberen het welzijn van deze dieren in de veeteelt te verbeteren. De focus van de cursus zal meer fundamenteel zijn en liggen op de aard van al deze dieren als denkende en voelende wezens, zodat U een beter beeld krijgt van deze meer onbekende dieren.
De cursus bestaat uit de volgende 2 cursusdagen, die ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd:
Omschrijving: We beginnen met een kort overzicht van de oorsprong en het sociale leven van deze dieren in het wild en hun domesticatie door mensen. Vervolgens kijken we naar studies omtrent basale vermogens zoals object-permanentie, categorisatie en concepten als “groter/kleiner.” Wat voor numerieke vaardigheden hebben deze dieren, kunnen ze tellen? Hoe goed is hun lange termijn geheugen? Waaruit bestaat de ruimtelijke en fysieke cognitie van deze dieren? Wat voor boeiende communicatie zien we bij de alarmkreten van kippen? Gebruiken hanen de voedselroep soms bedrieglijk? Kunnen varkens gebaren begrijpen waarmee mensen voorwerpen aangeven? Kunnen paarden zichzelf herkennen in een spiegel? Anticiperen kippen en varkens op de toekomst? Hoe herkennen al deze dieren elkaar als individu? Begint de herkenning van moeder en kind bij deze dieren al vroeg? Kunnen ze gezichten van verschillende soortgenoten en mensen onderscheiden? Wat zijn de vermogens van deze dieren op het gebied van sociaal leren en imitatie? Kunnen ze iets leren door een soortgenoot of een mens te observeren? En hebben deze dieren ook een idee van de ander als geestelijk wezen: begrijpen ze iets van de intenties en aandacht van een ander? Snappen ondergeschikte geiten wat een dominante geit kan zien? Letten ondergeschikte hanen er bij het hofmaken op of de dominante haan aanwezig is? Begrijpen deze dieren onze menselijke communicatieve signalen zoals wijzen? En hoe maken deze dieren zelf aan mensen duidelijk wat ze willen? Welke gevoelens en emoties hebben deze dieren? Hoe ziet het sexleven van deze dieren eruit? En als we naar deze dieren in het wild kijken, wat voor ouderlijke zorg zien we dan tussen ouderdieren en hun kinderen? Hoe lang blijven kinderen bij hun ouders? Hebben deze dieren voorkeuren voor sommige soortgenoten en mogen we dus van vriendschap en affectie spreken bij deze dieren? Rouwen ze ook bij het overlijden van een dierbare? Waaruit bestaat de speelsheid van deze dieren? Worden ze optimistisch of pessimistisch na een positieve of negatieve emotionele ervaring en hebben ze net als mensen dan een cognitieve bias? Kunnen paarden, schapen en geiten de emotie in de gezichtsuitdrukkingen van soortgenoten en mensen lezen? En zien we bij deze dieren ook vormen van emotionele besmetting en zelfs empathisch gedrag? Zijn schapen ook onderhevig aan besmettelijk geeuwen? Bestaat er verzoening en troost bij deze dieren? Zijn hennen betrokken betrokken bij het welzijn van hun kuikens?
Data en tijden. De cursus bestaat uit twee zaterdagen: 6 en 13 april 2019. Elke cursusdag begint om 11.30 en eindigt om 16.30 uur. De cursus wordt zonder lunch gegeven.
Instituut voor Dieren in Filosofie en Wetenschap 