In april 2016 organiseert het Instituut voor Dieren in Filosofie en Wetenschap weer de cursus over de intelligentie van alle dieren. In 4 cursusdagen op de zaterdag zal aan de Vrije Universiteit Amsterdam een up to date overzicht gegeven worden van het wetenschappelijke onderzoek naar de intelligentie of cognitie van dieren.
Beschrijving cursus:
Het paard Slimme Hans, begin 20e eeuw Berlijn.
De intelligentie of cognitie van dieren houdt de wetenschap al lange tijd bezig. Zo was Charles Darwin van mening dat veel dieren een behoorlijke intelligentie hebben en zag hij een continuïteit in de mentale vermogens tussen mensen en andere dieren. De wetenschappelijke studie van dierlijke intelligentie heeft ook een onstuimige geschiedenis gehad. Men begon met onbetrouwbare anekdotes en maakte zich geregeld schuldig aan antropomorfisme: het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan andere dieren. Daarna domineerde het behaviorisme de discussie met de stelling dat mentale vermogens niet wetenschappelijk te bestuderen zijn. Sinds de cognitieve revolutie in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw heeft het onderzoek naar de cognitie van dieren een hoge vlucht genomen en zijn er allerlei opzienbarende ontdekkingen gedaan over de intelligentie van allerlei dieren. Zo blijken honden uit te blinken in sociale intelligentie. De grote mensapen delen veel van onze cognitieve vermogens en hebben bijvoorbeeld een behoorlijk begrip van de waarneming, intenties en kennis van een ander. Onder de vogels blijken met name de kraaiachtigen en papegaaiachtigen slimme dieren te zijn die goed zijn in het oplossen van allerlei problemen. Maar ook over allerlei andere dieren die we vroeger als domme wezens zagen wordt door onderzoek steeds meer bekend. In deze cursus gaan we in op al het onderzoek naar de intelligentie van dieren en krijgt U een goede kennismaking met dit onderzoeksgebied. Per cursusdag worden andere aspecten van intelligentie behandeld en zal een up-to-date overzicht worden gegeven van de resultaten van het onderzoek op die gebieden. De cursus zal U een heel ander beeld geven van waar dieren qua intelligentie toe in staat zijn en zal U met andere ogen laten kijken naar de dieren met wie we de aarde delen. Essentiële kennis voor iedereen die van dieren houdt.
Programma cursus
De cursus bestaat uit de volgende 4 cursusdagen.
Cursusdag 1. Zaterdag 9 april 2016.
Onderwerpen: Geschiedenis van het denken over en het onderzoek naar dierlijke intelligentie. Symbolen en taalonderzoek. Cognitie in communicatie.
De chimpansee Tatu maakt het gebaar voor BLACK.
Omschrijving: Hoe heeft men in de loop van de geschiedenis gekeken naar de intelligentie van dieren? Van Aristoteles tot Descartes, Darwin, het behaviorisme en de cognitieve revolutie. Introductie van de belangrijkste onderzoeksinstituten waar het onderzoek naar de intelligentie van dieren plaatsvindt. Vervolgens behandelen we het taalonderzoek met allerlei dieren, aangezien dit type onderzoek mede de cognitieve revolutie heeft ingeleid en de wetenschap veel heeft geleerd over de mentale vermogens van dieren. Aan bod komt het taalonderzoek met grote mensapen: gesproken taal experimenten, gebarentaalonderzoek en experimenten met geometrische symbolen of lexigrammen (inclusief het eigen onderzoek van dr. Rivas met gebarende mensapen). De belangrijke les van het paard Slimme Hans. Taalonderzoek met dolfijnen, zeeleeuwen en grijze roodstaartpapegaaien. Taalonderzoek met honden: hoeveel menselijke woorden kan een hond begrijpen? Daarnaast behandelen we nieuw onderzoek op het gebied van communicatie: Wat zien we aan cognitie in de natuurlijke communicatie van dieren? Overdracht van informatie in de alarmkreten van allerlei dieren. Bijendansen, waarmee honingbijen elkaar geschikte voedsellokaties doorgeven.
Cursusdag 2. Zaterdag 16 april 2016.
Onderwerpen: De relatie tussen hersenen en cognitie. Basale intelligentie: Object permanentie. Concepten. Cognitie over relaties tussen objecten. Geheugen. Herkennen van individuen. Zelfbewustzijn.
Een gaai, behorend tot de familie van de kraaiachtigen.
Omschrijving: Wat voor relatie bestaat er tussen hersenen en cognitie? Zijn dieren met grotere hersenen ook meer intelligent? Basale intelligentie: Welke dieren hebben het besef dat een object of een persoon blijft bestaan, ook als die even niet meer waarneembaar is? Kunnen dieren als duiven concepten vormen van “mens” en “duif”? Wat voor cognitie over de relaties tussen verschillende objecten zien we bij dieren? Welke dieren zijn in staat om te zien welke voorwerpen hetzelfde zijn of juist verschillend? Hebben ze een concept van “groter” of “kleiner”? Hoe goed is het geheugen van dieren? En hoe groot is het lange termijn geheugen van dieren? Kunnen ze bekende dieren jaren of zelfs tientallen jaren later nog herkennen? Kunnen kraaien zich herinneren welke mens hen jaren geleden ving om hen te ringen? Hoe herkennen dieren gezichten en individuen? En is er ook sprake van een episodisch geheugen bij dieren, waarbij ze zich specifieke gebeurtenissen kunnen herinneren? En wat zien we aan anticipatie en het maken van plannen voor de toekomst bij dieren? Zelfbewustzijn: Wat zijn basale vormen van zelfbewustzijn? Welke dieren zijn in staat zichzelf te herkennen in spiegels?
Cursusdag 3. Zaterdag 23 april 2016.
Onderwerpen: Quantitatieve cognitie: hoeveelheden onderscheiden en tellen. Ruimtelijke cognitie. Causale cognitie op fysiek gebied. Werktuigen: gebruik en constructie. Sociaal leren, imitatie en cultuur.
Moeder en kalf Aziatische olifant.
Omschrijving: Welke dieren kunnen verschillende hoeveelheden van elkaar onderscheiden? Kunnen ze tellen? En hoe is de tijdperceptie van dieren? Ruimtelijke cognitie: Hebben dieren een cognitieve kaart van de fysieke omgeving in hun hoofd? Wat zijn hun navigatievermogens en kunnen ze efficient reizen? Hoe groot is het ruimtelijke geheugen van grote mensapen en voedsel verbergende vogels? Causale cognitie: Wat snappen dieren van natuurkundige wetten en de oorzakelijke verbanden op fysiek gebied? Weten ze bv. aan welk touw ze moeten trekken om voedsel binnen te halen? Hoe goed zijn ze in het oplossen van problemen en hebben ze inzicht in hoe ze voedsel uit ingewikkelde apparaten moeten halen? Welke dieren maken werktuigen en hoe gebruiken ze die? Hoe leren dieren van elkaar door elkaar te observeren? Welke dieren zijn in staat tot het imiteren van een ander? En kunnen we bij dieren ook spreken van cultuur, de overdracht van specifieke gedragstradities bij geografisch gescheiden groepen?
Cursusdag 4. Zaterdag 30 april 2016.
Onderwerpen: Sociale intelligentie. Theory of Mind: Begrip van het visuele/auditieve perspectief van een ander. Begrip van de intenties en kennis van een ander. Begrip van menselijke communicatieve signalen. Bedrog, empathie, altruïsme en rouw.
Omschrijving: Hoe groot is de sociale intelligentie van dieren? Welke dieren hebben een begrip van de visuele of auditieve waarneming van een ander? Volgen ze de blik van een ander? Letten ze er bij communicatie op dat de ander hen kan zien of horen? Houden ze ook rekening met de kennis van een ander, wat een ander wel of niet kan weten? Letten kraaiachtigen erop of anderen hen kunnen zien als ze hun voedsel verbergen? Snappen dieren de intenties of doelen van een ander? En kunnen dieren elkaar dingen leren en hebben ze daarin een begrip van een gebrek aan kennis bij de ander? Hoe goed zijn dieren in het begrijpen van onze menselijke communicatieve signalen zoals wijzen en blikrichting? Kunnen dieren elkaar bedriegen? En zijn ze in staat tot empathie: het zich kunnen verplaatsen in een ander? Welke dieren helpen elkaar, verzoenen en troosten elkaar na een conflict en vertonen prosociaal of altruïstisch gedrag? En wat zien we aan rouw bij dieren na het overlijden van een dierbare?
Welke dieren komen aan bod in de cursus?
Prairiehonden.
Primaten: grote mensapen en allerlei andere apen. Andere zoogdieren: honden, katten, paarden, schapen, varkens, geiten, ratten, prairiehonden, dolfijnen, zeeleeuwen, olifanten. Vogels: zangvogels, duiven, papegaaiachtigen: grijze roodstaartpapegaaien, kaketoe’s en kea’s, kraaiachtigen: raven, kraaien, gaaien en roeken. Met reptielen, amfibieen en vissen is nog maar weinig intelligentie-onderzoek uitgevoerd, maar de studies die plaatsvinden zullen behandeld worden. En tenslotte ongewervelde dieren: koppotigen als octopussen en inktvissen, insecten als honingbijen, wespen, fruitvliegjes en mieren.
Geen cursusboek
Bij deze cursus zullen we niet werken met een specifiek cursusboek, aangezien er op dit moment geen geschikte boeken bestaan die een compleet en up-to-date overzicht geven van de intelligentie van alle dieren. Wel zullen er per cursusdag gerichte literatuurverwijzingen worden gegeven.
Cursusdagen zijn afzonderlijk te volgen
Aangezien het lastig kan zijn om de mogelijkheid te hebben om aan alle 4 de cursusdagen achterelkaar deel te nemen, is de cursus zo ingericht dat iedere cursusdag afzonderlijk te volgen is. Deze cursus zal een paar keer per jaar worden gegeven. Zo kan men 1 of meerdere cursusdagen bij deze aankomende cursus in april volgen en later in het jaar deelnemen aan de ontbrekende cursusdagen. Ook kan men naar keuze alleen die cursusdagen volgen over die onderwerpen waar men in geïnteresseerd is.
Voor wie? De cursus is bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd is in de intelligentie van dieren, of men nu wel of niet zelf een huishouden deelt met een dier. Daarnaast is deze zeer geschikt voor mensen die professioneel met dieren werken. Een specifieke vooropleiding is niet vereist. Wel is het handig als men passief Engels kan begrijpen, aangezien niet alle filmpjes die zullen worden getoond ondertiteld zijn.
Certificaat Instituut. Alle deelnemers krijgen na afloop een persoonlijk certificaat van deelname van het Instituut voor Dieren in Filosofie en Wetenschap. Mensen die niet aan de hele cursus deelnemen, maar aan 1 of meerdere afzonderlijke cursusdagen krijgen een deelcertificaat.
Kosten. Deelname aan de volledige cursus kost 200 euro. Deelname aan een afzonderlijke cursusdag kost 50 euro per cursusdag.
Korting voor minder draagkrachtigen. Voor minder draagkrachtigen bestaat er een korting. Op vertoon van een studentenkaart (van alle opleidingen) of een Stadspas (of equivalente kaart van andere gemeenten dan Amsterdam) betaalt men 100 euro voor de volledige cursus of 25 euro per afzonderlijke cursusdag.
Tijden. Elke cursusdag duurt 5 uur en begint om 11.30 en eindigt om 16.30 uur. De cursus wordt zonder lunch gegeven.
Locatie: Hoofdgebouw Vrije Universiteit, De Boelelaan 1105 te Amsterdam. Deze locatie is goed te bereiken met auto en openbaar vervoer. Gratis parkeren is mogelijk op de Gustav Mahlerlaan en de A.J. Ernstlaan.
Aanmelden: U kunt zich eenvoudig opgeven door een emailbericht te sturen naar estebanyes@gmail.com of door onderstaand formulier in te vullen en te verzenden. U krijgt dan een emailbericht toegestuurd met daarin alle praktische details en een factuur voor Uw administratie.
Instituut voor Dieren in Filosofie en Wetenschap 